De komende jaren is de regio aan zet. De ruimtelijke opgaven zijn groot. De capaciteit bij gemeenten knelt en de afstand vanuit het Rijk is groot. Als we ruimtelijke oplossingen willen vinden die snel, betaalbaar en gedragen zijn, dan moeten we de regio de ruimte geven.
We investeren ons niet uit de crisis
Het knelt in de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland. Het woningtekort loopt steeds verder op. Energienetwerken kunnen vraag en aanbod niet meer aan. De natuur staat zo onder druk dat woningbouw- en infraprojecten in de wacht staan. En intussen staan we vaker en langer in de file dan vóór corona. De aanpak van de afgelopen jaren leunde op flinke financiële investeringen als oplossingsrichting: het Rijk zette miljardenfondsen op. Maar die aanpak is niet toekomstvast. Inmiddels kost geld lenen weer geld en wordt bouwen steeds duurder. Hoe moet het dan wel?
De regio is de leefwereld van mensen
De grote opgaven – wonen, werken, bereikbaarheid, natuur, klimaat en energie – hangen allemaal met elkaar samen. Juist op regionale schaal kun je al die ruimtelijke functies slim combineren met oog voor de menselijke maat. Want de meeste Nederlanders leven met de regio als schaalniveau: daar combineren ze wonen, werken, leren, hobby’s en hun sociale leven. Regio’s hebben hun eigen identiteit, hun eigen landschap en hun eigen economische kracht.
Regio’s bundelen steeds vaker hun krachten. Maar zij hebben het Rijk nodig voor budgetten. De miljardenfondsen van het Rijk hebben ook een pervers effect: regio’s stopten de afgelopen jaren veel tijd en energie in concurrerende ‘proposities’ aan het Rijk. Met daarbij winnaars én verliezers. Dit is tijd en energie die ook in die slimme regionale projecten zélf kan worden gestoken.
Geef de regio de regie
We zitten nu met de erfenis van ruimtelijk beleid dat in de 20e eeuw is ontwikkeld. Toen behandelden we alle sectoren juist apart: hier een woonwijk, daar een werkgebied en tussen de regio’s een snelweg. Nog steeds werken veel organisaties vanuit sectorale belangen. En vindt bekostiging plaats vanuit sectorale budgetten.
Voorbeeld: economische ontwikkeling als bereikbaarheidsmaatregel
De afgelopen jaren investeerde het Rijk 6 miljard in infrastructuur in de NOVEX-gebieden en 1,5 miljard in andere Nederlandse gebieden om nieuwe woningen bereikbaar te maken. De multidimensionele benadering richt zich op ‘wonen’ en ‘infrastructuur’.
Kansen voor de toekomst liggen in het integralr benderen door extra dimensies toe te voegen. Weeg bijvoorbeeld ook de rol van economische ontwikkeling mee. In het MIRT-onderzoek Amsterdam Bay Area toonden we aan dat het verhogen van het aantal arbeidsplaatsen in Almere zorgt voor een betere spreiding van reisbewegingen over de beschikbare infrastructuur. Wanneer Almeerders meer in de eigen stad werken én Amsterdammers naar Almere komen om te werken, ontstaat een ‘tegenspits’.
Zo wordt het regionaal sturen op economische ontwikkeling een belangrijke maatregel voor bereikbaarheid. Bijkomstige effecten zijn dat er een meer ‘volledige’ stad ontstaat en dat de concurrentiekracht van de gehele regio toeneemt.
Als we de regio écht de regie willen geven, dan moeten we:
- Regionale plannen integraal beoordelen: brede welvaartseffecten zijn leidend, in plaats van de sectoraal ingestoken maatschappelijke kosten- en batenanalyse (MKBA)
- Regionaal bekostigen: integrale gebiedsbudgetten creëren waar gemeentes, provincies, Rijk en de markt bijdragen aan integrale regionale ontwikkelingen.
- Regionaal investeren: maak het mogelijk om regionale inkomsten te genereren, die je gebruikt voor regionale investering – bijvoorbeeld door Betalen naar Gebruik in te voeren.
Wij zien de regio als het juiste schaalniveau om een nieuw soort ruimtelijke ordening te ontwikkelen: integraal, snel en met meer oog voor de regionale verschillen die Nederland zo’n mooi en divers land maken.
De woningbouw-, bereikbaarheids-, natuur- en klimaatopgaven van dit moment geven onzekerheid. Tegelijkertijd ontstaan ook kansen om de oude systemen en patronen te veranderen. Niet door houvast te zoeken in bestaande regels en afspraken. Maar door te expertimenteren, te vallen, weer op te staan, te leren en te groeien.
Kortom: de ruimtelijke ordening van het Nederland van de toekomst vraagt om integraal denken en regionaal handelen!
Jelle Postma werkt voor VINU in opdracht van Rijks- regionale en gemeentelijke overheden aan regionale gebiedsontwikkelingen.